Wat is axiale en perifere spondyloartritis (SpA)?

SpA is een verzamelnaam voor chronische reumatische aandoeningen met een aantal overeenkomende kenmerken, waaronder

• ontstekingen van de gewrichten (artritis)
• ontstekingen van pezen en peesaanhechtingen (enthesitis)
• ontsteking in het bekken en in de rug (sacroliitis en spondylitis)

SpA is onder te verdelen in de axiale SpA en perifere SpA, waarbij sommige mensen klachten van beiden types kunnen hebben.

Bij axiale SpA zijn voornamelijk de wervelkolom en het bekken aangedaan. De meest aangedane gewrichten in het bekken zijn de gewrichten tussen het heiligbeen (sacrum) en het belangrijkste bot in het bekken (ilium), de sacro-iliacaal gewrichten (SI-gewrichten).

Ontstekingen in de SI-gewrichten (sacroliitis) en de wervelkolom (spondylitis) veroorzaken pijn en stijfheid in de rug. Voorheen werd een verder gevorderde stadium van axiale SpA de ziekte van Bechterew of  ankyloserende spondylitis’ (AS) genoemd.

Naast klachten aan het bewegingsapparaat kunnen andere aandoeningen aanwezig zijn, zoals

• ontstekingen van het regenboogvlies in het oog (uveitis),
• ontstekingen van de huid en nagels (psoriasis)
• ontsteking van de darmen (de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa)

Axiale SpA

Deze aandoening  komt voor bij ongeveer 1 op de 200 mensen en begint meestal op jongvolwassen leeftijd, tussen 15 en 45 jaar. Bij axiale SpA is er sprake van ontstekingen in de rug, welke kunnen lijden tot overmatige botvorming. Het ontstaan van deze botvorming is een traag proces dat jaren kan duren. Deze afwijkingen zijn daarom  pas na een lange periode van klachten zichtbaar zijn op de röntgenfoto’s.  Dit maakt herkenning van de ziekte vaak lastig. Bij sommige mensen zullen er zelfs nooit afwijkingen zichtbaar worden op de röntgenfoto’s. Wanneer röntgenfoto’s normaal zijn kan het nodig zijn aanvullend een MRI-scan te maken om ontsteking rondom de SI gewrichten te zien. Afhankelijk van de andere gegevens zal de arts bepalen of dit nodig is.

Wanneer er ontsteking van de SI gewrichten alleen zichtbaar is op de MRI spreekt met  van niet-radiologische axiale SpA. Dit betekend dat op de gewone röntgen foto’s de aandoening (nog) niet te zien is.

De diagnose axiale SpA wordt vastgesteld op basis van de aanwezigheid van meerdere symptomen en kenmerken, beeldvormend en bloed onderzoek.  Bijdragende factoren kunnen zijn de aanwezigheid van de genetische factor HLAB27 en het voorkomen van SpA, psoriasis, uveitis en darmontstekingen in de familie. De ontstekingswaarden in het bloed zijn vaak niet verhoogd.

Beloop van axiale SpA

De voornaamste klacht is lage rug pijn. Soms zijn een van andere eerdergenoemde aandoeningen van oog, huid of darm al langer aanwezig. De rugpijn en stijfheid zijn vaak vooral in de nacht en ochtend aanwezig en verbeteren door bewegen. Ontstekingsremmende pijnstillers, de zogenaamde NSAID’s, zoals naproxen, ibuprofen  of diclofenac helpen vaak de klachten te verminderen.

Het is een normaal dat in het beloop van de ziekte dat er af en toe ‘episodes’ zijn waarbij er meer of minder klachten zijn. Dit is meestal afhankelijk van de mate van ontsteking.

Wanneer er als gevolg van chronische ontsteking, sprake is van overmatige botvorming kan de rug verstijven.  Ook botontkalking met wervelinzakkingen kunnen dan al op relatief jonge leeftijd (<40 jaar)voorkomen. Er kan dus zowel sprake zijn van overmatige botaanmaak  als afbraak.  Bij mensen met veel botveranderingen ontstaat een kromme, voorovergebogen houding. Wanneer (bijna) alle wervels met elkaar vergroeid zijn wordt dit ook wel ‘bamboo spine’ genoemd, dit stadium ontstaat gelukkig lang niet bij iedereen .

Gevolgen van de ontstekingen en de botveranderingen zijn pijn en een verminderde bewegelijkheid van de wervelkolom. Dit kan in het dagelijks leven problemen geven.

Mensen met SpA hebben een grotere kans op hart en vaatziekte. Daarom is het belangrijk dat er gekeken wordt hoe dit in u geval is. Meestal zal de reumatoloog aan uw huisarts vragen dit te controleren, u kunt hiervoor ook zelf u huisarts benaderen. Zoals bij alle mensen met risico op hart en vaatziekte is een gezonde levensstijl belangrijk.

Perifere SpA

De andere vorm van SpA heet perifere SpA. Het  woord perifeer wordt gebruikt met name de ontstekingen aan de gewrichten en peesaanhechtingen buiten het bekken en de wervelkolom op de voorgrond staan. Bij perifere SpA kunnen onder andere  handen, voeten, heupen, knieën en enkels  zijn aangedaan. Peesaanhechtingen zijn regelmatig betrokken, vooral de achillespezen. Ook kan er een combinatie van een gewrichtsontsteking en peesontsteking zijn, een dactylitis. Mensen hebben dan een worstvormig verdikte teen of vinger. Binnen de perifere SpA zijn er verschillende ziektebeelden. Sommige mensen hebben pees en/of gewrichtsontsteking bij psoriasis, de zogenoemde artritis psoriatica. Ook zijn er mensen die dit hebben bij een darmontstekings ziekte (Morbus Crohn of Colitis Ulcerosa). Ook zijn er mensen dit als reactie op een infectie een ontstoken gewricht krijgen, de reactieve artritis. Voorbeelden hiervan zij artritis na een SOA met name chlamydia of een darminfectie zoals salmonella. Het is hierbij goed om te weten dat er geen infectie in het gewricht zelf is, maar het is de reactie op een infectie ergens anders in het lichaam. Het beloop van deze aandoeningen is wisselend, artritis psoriatica is meestal een chronische aandoening, terwijl een reactieve aandoening vaak voorbijgaand is.

Ook bij perifere SpA kan men klachten van de rug en SI gewrichten hebben en omgekeerd kan men bij een axiale SpA ook perifere gewrichts- en peesontstekingen hebben